ช่วงที่ 3 เป็นการเสวนาเรื่อง “แนวทางการขับเคลื่อนธุรกิจสินค้าเกษตรและสินค้าอาหารฟังก์ชันด้วยการวิจัยผ่านกลไกของ FFC Thailand”   ผู้ร่วมเสวนาประกอบด้วย ภญ.วิวรรณ ชมพืช เภสัชกรชำนาญการ กลุ่มทะเบียนผลิตภัณฑ์ กองผลิตภัณฑ์สมุนไพร สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)  คุณศศิวิมล ทับแย้ม ผู้เชี่ยวชาญด้านมาตรฐานสุขอนามัยพืช สำนักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรแห่งชาติ (มกอช.)  และ น.สพ. ดร.กษิติ์เดช ธีรนิตยาธาร ประธานเจ้าหน้าที่บริหารและผู้ก่อตั้งบริษัท Morena Solutions จำกัด  โดยมีคุณกัลญาณี จันทรเจิด ทำหน้าที่ดำเนินรายการ  การเสวนานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอมุมมองของผู้ที่เกี่ยวข้องกับการเพิ่มมูลค่าสินค้าเกษตรและอาหารฟังก์ชัน

  คุณกัลญาณีได้เปิดประเด็น “ความท้าทายหรืออุปสรรคและปัญหาความยุ่งยาก (pain point) ในการเพิ่มมูลค่าสินค้าเกษตรเชิงหน้าที่ตลอดห่วงโซ่อุปทาน” ดร.กษิติ์เดชได้สะท้อนมุมมองของผู้ประกอบการธุรกิจการเกษตรเกี่ยวกับปัญหาและอุปสรรคที่พบคือ ในการขึ้นทะเบียนผลิตผลที่เป็นนวัตกรรม หน่วยงานภาครัฐที่กำกับดูแลได้แก่ กรมวิชาการเกษตรและ อย. ต้องการหลักฐานผลการวิจัยทางวิทยาศาสตร์เพื่อยืนยันความปลอดภัยและประสิทธิผล ซึ่งผู้ประกอบการยังไม่มีศักยภาพและงบประมาณเพียงพอ การมีผู้เชี่ยวชาญเข้ามาร่วมทำงานกับผู้ประกอบการดังที่ FIRN กำลังดำเนินการอยู่ในขณะนี้ ช่วยอำนวยความสะดวกให้แก่ผู้ประกอบการ ทำให้สินค้าออกสู่ตลาดทั้งในประเทศและต่างประเทศได้รวดเร็วยิ่งขึ้น อีกประเด็นคือโอกาสในการแข่งขันของผู้ประกอบการขนาดเล็กหรือ SME มีน้อยกว่าผู้ประกอบการขนาดใหญ่ ดังนั้นผู้ประกอบการขนาดเล็กจึงจำเป็นต้องหาผู้ร่วมทุน ดร.กษิติ์เดชยังกล่าวว่า “คน” เป็นเรื่องสำคัญ ทีมที่มีเป้าหมายเดียวกันจะทำงานได้ง่ายขึ้น การที่ FIRN เชิญ อย. และ มกอช. มาเสวนาร่วมกับผู้ประกอบการในวันนี้ ทำให้ทุกฝ่ายเห็นภาพพร้อมกัน ในทิศทางเดียวกัน ผู้ประกอบการเปรียบเสมือนทัพหน้าในการหาเงินเข้าประเทศ โดยมีหน่วยงานภาครัฐทำหน้าที่เป็นอาวุธ ช่วยสนับสนุนในการบุกตลาด “เงินทุน” เป็นอีกหนึ่งปัจจัยของผู้ประกอบธุรกิจขนาดเล็ก แหล่งทุนต่างๆ จึงช่วยในการขับเคลื่อนให้ผู้ประกอบการขนาดเล็กทำงานวิจัยเชิงลึก เปิดโอกาสให้ทำงานร่วมกับนักวิชาการในมหาวิทยาลัยได้ ทุกวันนี้สินค้านวัตกรรมซึ่งมีผลงานวิจัยสนับสนุนหลายรายการไม่ประสบความสำเร็จเนื่องจากมีการตลาดที่ไม่แข็งแรง หลายสินค้าลงทุนไปกับการโฆษณาซึ่งใช้งบประมาณมาก ผลิตภัณฑ์อาหารที่เป็นนวัตกรรมจากพืชสมุนไพร แมลง ผักและผลไม้ เป็นจุดแข็งของประเทศไทย มีงานวิจัยของนักวิชาการในมหาวิทยาลัยหลายเรื่อง มีผลิตภัณฑ์ส่งออกหลายรายการ และมีบริษัทต่างประเทศมาร่วมลงทุนเยอะมาก บริษัท Morena Solutions จำกัดเป็น platform ที่คอยช่วยบริษัท startup ที่มีแนวคิดผลิตภัณฑ์นวัตกรรม แต่มีเงินลงทุนจำกัด  บริษัทฯ ให้การช่วยเหลือตั้งแต่ต้นน้ำไปจนถึงปลายน้ำ ตั้งแต่การเพาะปลูก การวิจัย การผลิต การขึ้นทะเบียนผลิตภัณฑ์ รวมถึงการส่งเสริมการตลาด โฆษณาประชาสัมพันธ์ นอกจากนี้บริษัทฯ ยังมีทีมงานที่ทำงานร่วมกับหน่วยงานภาครัฐ มีการร่วมมือด้านการวิจัยและพัฒนากับสถาบันวิจัยและมหาวิทยาลัย เพื่อนำเสนอวิธีการแก้ปัญหาสำหรับอุตสาหกรรมการเกษตร ปศุสัตว์และสัตว์เลี้ยง ที่มีความยั่งยืนและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ดร.กษิติ์เดชได้ยกตัวอย่างงานของบริษัทฯ เช่นการปลูกพริกเพื่อทำสารสกัด มีการปรับปรุงสายพันธุ์พริกเพื่อกระตุ้นให้มีการสร้างสารแคปไซซิน (capsaicin) ในปริมาณสูงคือเพิ่มขึ้นอีก 20% ดังนั้นในพื้นที่เพาะปลูกเท่ากัน จำนวนต้นเท่าเดิม จะมีจำนวนผลพริกมากขึ้น และยังมีปริมาณแคปไซซินต่อผลมากขึ้นด้วย ซึ่งสอดคล้องกับงานทางด้าน FFC

  จากปัญหาและอุปสรรคที่ผู้ประกอบการสะท้อนเกี่ยวกับการขึ้นทะเบียนสินค้า ผู้ดำเนินการเสวนาได้สอบถามถึงบทบาทของ มกอช. ในการช่วยส่งเสริมธุรกิจสินค้าเกษตรที่มีมูลค่าสูงหรือสินค้าเกษตรเชิงหน้าที่ ให้สามารถดำเนินการได้อย่างมีประสิทธิภาพ คุณศศิวิมลในฐานะผู้แทนจากหน่วยงานที่เป็นต้นน้ำของห่วงโซ่อุปทานกล่าวว่า การส่งออกสินค้าเกษตรคิดมีส่วนแบ่งทางการตลาดประมาณ 8% ของผลผลิตรวมในประเทศ (gross domestic product; GDP) รัฐบาลจึงมีนโยบายให้หน่วยงานภาครัฐดำเนินการเพิ่มปริมาณผลผลิตทางการเกษตรให้มากขึ้น ทั้งผลิตผลสดและสินค้าแปรรูป จากข้อมูลสินค้าอาหารส่งออกของไทยปี 2565 พบว่าผลไม้สดมีมูลค่าการส่งออกค่อนข้างสูง และอาหารในอนาคต (future food) ซึ่งรวมกลุ่มสินค้าส่วนผสมฟังก์ชัน (functional ingredient) มีอัตราขยายตัวเพิ่มขึ้น นโยบายของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์จึงให้ความสำคัญกับสินค้าดังกล่าว การเพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์เป็นสินค้าเกษตรมูลค่าสูงถูกกำหนดไว้ในแผนแม่บทภายใต้ยุทธ์ศาสตร์ชาติ “การปรับเปลี่ยนโครงสร้างการผลิตในภาคเกษตรสู่สินค้าเกตรและผลิตภัณฑ์ที่มีมูลค่าสูง โดยยกระดับการผลิตให้เข้าสู่คุณภาพมาตรฐานความปลอดภัย” กำหนดในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 3 หมุดหมายเลขที่ 1 “ไทยเป็นประเทศชั้นนำด้านสินค้าเกษตรและเกษตรแปรรูปมูลค่าสูง” มาสู่นโยบายของกระทรวงเกษตรฯ “ตลาดนำการผลิต ยกระดับขีดความสามารถการแข่งขัน การวิจัยและพัฒนาภาคเกษตรไทย” ที่ทุกหน่วยงานในกระทรวงเกษตรฯ ต้องรับไปดำเนินการ นอกจากนี้ ในการทำงานระดับกรม มกอช. และ อย. ในฐานะคณะกรรมการอาหารแห่งชาติ มีการจัดทำแผนปฏิบัติการด้านการจัดการด้านอาหารของประเทศไทย ระยะที่ 1 (พ.ศ. 2566 – 2570) เป็นอีกหนึ่งนโยบายในการผลักดันอาหารมูลค่าสูงภายใต้ยุทธศาสตร์ด้านคุณภาพและความปลอดภัยด้านอาหาร (ยุทธศาสตร์ที่ 2 มกอช.เป็นผู้รับผิดชอบหลัก) มีการแต่งตั้งคณะอนุกรรมการเพื่อศึกษารูปแบบและกลไกการบริหารจัดการการกล่าวอ้างประสิทธิผลของสินค้าเกษตรและอาหารที่มีผลต่อสุขภาพ การทำงานร่วมกันระหว่าง มกอช. และ อย. ในการแก้ปัญหาโดยการเสนอเป็นนโยบายผ่านช่องทางของแต่ละหน่วยงานไปยังคณะกรรมการอาหารแห่งชาติซึ่งมีนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน มีการจัดประชุมปีละ 2 ครั้ง  จากคณะอนุกรรมการฯ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นหน่วยงานภาครัฐ มีการจัดตั้งคณะทำงานย่อยซึ่งประกอบด้วยตัวแทนจากภาครัฐและภาคเอกชน โดยมี ศ. ดร.ภาวิณีเป็นประธาน ช่วยกันให้ความเห็นและพิจารณาสินค้าเกษตรที่สามารถนำร่องไปสู่ FFC  โครงการสำคัญภายใต้ยุทธศาสตร์ที่ 2 ด้านคุณภาพและความปลอดภัยด้านอาหาร ได้แก่ โครงการยกระดับพืชสมุนไพรไทย เพื่อเข้าสู่อุตสาหกรรมอาหารฟังก์ชันและส่วนผสมฟังก์ชั่น (functional food and functional ingredient) ผู้รับผิดชอบหลักคือกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) และสถาบันมาตรวิทยา และโครงการยกระดับสินค้าเกษตรเพื่อเข้าสู่อุตสาหกรรมอาหารฟังก์ชันและส่วนผสมฟังก์ชัน ผู้รับผิดชอบหลักคือ สำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (สวก.) และ อว.  สำหรับแผนแม่บทแห่งชาติ ว่าด้วยการพัฒนาสมุนไพรไทย เจ้าภาพหลักคือ อย.  ในขณะที่ มกอช. รับผิดชอบในส่วนของวัตถุดิบ จากแผนต่างๆ ที่กล่าวมาทั้งหมดจะเห็นได้ถึงความร่วมมือกันของหน่วยงานภาครัฐในการขับเคลื่อนไปพร้อมๆ กัน  สำนักงาน มกอช. มีภาระกิจในการจัดทำมาตรฐานซึ่งกำหนดขึ้นภายใต้พระราชบัญญัติสินค้าเกษตร พ.ศ. 2551 ใช้เป็นเกณฑ์ในการดำเนินงานต่างๆ ตลอดห่วงโซ่อาหารของสินค้าพืช ประมง และปศุศัตว์ เช่น เกณฑ์การเพาะปลูก (เกณฑ์ GAP เกณฑ์ Organic) เกณฑ์การเลี้ยงสัตว์ เกณฑ์การประมง เกณฑ์การผลิตสินค้า (เกณฑ์ GMP เกณฑ์ HACCP)  และมาตรฐานคุณภาพ/ความปลอดภัยของสินค้าชนิดต่างๆ รวมทั้งใช้เป็นเอกสารอ้างอิงในการเจรจาทางการค้าในระดับประเทศ ระดับอาเซียน และระดับโลก

  คุณกัลญาณี ผู้ดำเนินการเสวนาได้สอบถามถึงบทบาทของ อย. ในการสนับสนุนธุรกิจสินค้าเกษตรเชิงหน้าที่ในการขึ้นทะเบียนสินค้า โดยเฉพาะในกรณีความแตกต่างระหว่างผลิตภัณฑ์อาหารและผลิตภัณฑ์สมุนไพร ภญ.วิวรรณในฐานะผู้แทนจากกองผลิตภัณฑ์สมุนไพรซึ่งเป็นหน่วยงานกลางน้ำ ได้กล่าวถึงนิยามของสมุนไพรตามพระราชบัญญัติผลิตภัณฑ์สมุนไพร พ.ศ. 2562 หมายถึง “ผลิตผลธรรมชาติที่ได้จากพืช สัตว์ จุลชีพ หรือแร่ ที่ใช้ ผสม ปรุง หรือแปรสภาพ เป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพร” สำหรับผลิตภัณฑ์สมุนไพรกำหนดนิยามว่าเป็นยาจากสมุนไพรหรือผลิตภัณฑ์จากสมุนไพร  ยาจากสมุนไพรมีวัตถุประสงค์มุ่งเน้นเพื่อการบำบัด บรรเทา และรักษาโรค ส่วนผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรอาจเป็นผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรเพื่อสุขภาพหรือเวชสำอางค์สมุนไพร มีวัตถุประสงค์เพื่อใช้ปรับโครงสร้างการทำงานของร่างกาย ทำให้สภาพร่างกายดีขึ้น ความแตกต่างระหว่างอาหารกับผลิตภัณฑ์สมุนไพรคือ ผลิตภัณฑ์สมุนไพรต้องมีสมุนไพรเป็นส่วนประกอบ มีการกำหนดปริมาณและขนาดวิธีการใช้เนื่องจากเป็นการรับประทานเพื่อบำบัด บรรเทาและรักษา และสิ่งสำคัญของผลิตภัณฑ์สมุนไพรคือมีการแสดงการกล่าวอ้างทางสุขภาพ การขออนุญาตผลิตภัณฑ์สมุนไพรมี 3 ช่องทาง ได้แก่ 1) การจดแจ้ง ซึ่งกองผลิตภัณฑ์สมุนไพรได้จัดทำ positive list ประกอบด้วยสูตร กรรมวิธีการผลิต ขนาดการบริโภคต่อวัน และคำแนะนำในการผลิตผลิตภัณฑ์ เช่น “กระเทียมชนิดเม็ด” มีการกำหนดการกล่าวอ้างปริมาณสารต่อวัน ซึ่งได้พิสูจน์ความปลอดภัยและประสิทธิผลไว้ให้แล้ว ส่วนการควบคุมคุณภาพเป็นสิ่งที่ผู้ประกอบการต้องดำเนินการเอง แล้วสิ่งที่มคุคต่อวัน และคำแนะนำในการร้าว ิเคราะหสมอาหารเชิงหน้าที่ิดปัลิตภันำเอกสารการควบคุมคุณภาพมาแสดง ช่องทางนี้เป็นการอำนวยความสะดวกให้แก่ผู้ประกอบการ สามารถยืนขอจดแจ้งได้ทางช่องทาง e-Submission  2) การแจ้งรายละเอียด ผู้ประกอบการมีการปรับเปลี่ยนสูตรจากสูตรตำรับจดแจ้ง แต่ไม่มีผลกระทบต่อคุณภาพ ประสิทธิผล และความปลอดภัยของผลิตภัณฑ์ และ 3) การขึ้นทะเบียน ผู้ประกอบการที่มีผลิตภัณฑ์ของตัวเอง (ชื่อผลิตภัณฑ์แตกต่างจากสูตรจดแจ้ง) มีสูตรตำรับของตัวเอง มีสมุนไพรที่ต้องการกล่าวอ้างนอกเหนือจากใน positive list ต้องยื่นข้อมูลเกี่ยวกับการควบคุมคุณภาพ ประสิทธิผล และความปลอดภัย แสดงหลักฐานด้านวิทยาศาสตร์ที่ได้จากการวิจัยทางคลินิกหรือการทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบ เมื่อผ่านการพิจารณาอนุญาตแล้ว ผลิตภัณฑ์สมุนไพรนั้นจะได้รับเลขทะเบียน  นอกจากนี้ยังมีการควบคุมช่องทางการค้าผลิตภัณฑ์สมุนไพร ได้แก่ ขายทั่วไปเช่นในร้านสะดวกซื้อ ขายเฉพาะสถานที่/ร้านที่มีใบอนุญาต และใช้เฉพาะในสถานพยาบาลเท่านั้น สำหรับประเด็นการขออนุญาตกล่าวอ้างส่วนผสมอาหารฟังก์ชัน สามารถขอจดแจ้งได้ที่กองผลิตภัณฑ์สมุนไพรได้หรือไม่ ภญ.วิวรรณกล่าวว่า ตามพรบ.ผลิตภัณฑ์สมุนไพร พ.ศ. 2562 หากเป็นสมุนไพรที่นำไปเป็นส่วนผสมไม่ต้องขึ้นขึ้นทะเบียน จะขึ้นทะเบียนเฉพาะเมื่อทำเป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพรแล้วเท่านั้น ผู้ดำเนินรายการได้ถามประเด็น หากผู้ผลิตส่วนผสมสมุนไพรต้องการขอจดแจ้งเพื่อนำไปใช้ประโยชน์ทางการค้า ทางหน่วยงานสามารถรับรองได้หรือไม่ ภญ.วิวรรณกล่าวว่าขณะนี้ยังไม่มีโครงการให้การรับรองส่วนผสม แต่ในอนาคตอาจมีการดำเนินการ อย่างไรก็ตามปัจจุบันมีโครงการให้การรับรองสารสกัดจากสมุนไพรที่นำมาใช้ในยา ซึ่งส่วนใหญ่นำเข้าจากต่างประเทศ ประเทศไทยมีการทำสารสกัดน้อยเนื่องจากปัญหาด้านการควบคุมคุณภาพ ผู้ดำเนินรายการได้กล่าวเสริมว่าความตั้งใจในการจัดทำระบบ FFC Thailand เกิดจากการมองเห็นโอกาสและศักยภาพของวัตถุดิบที่เป็นสินค้าเกษตรของไทยที่จะนำไปสู่ส่วนผสมฟังก์ชันได้ และสามารถสร้างมูลค่าและรายได้กลับมาสู่ประเทศและเกษตรกร ซึ่งหวังว่าการให้การรับรองสมุนไพรที่เป็นส่วนผสมฟังก์ชัน จะมีการดำเนินการในเร็ววัน

  ช่วงถาม-ตอบจากผู้ฟัง ศ. ดร.จินตนาภรณ์ วัฒนธร ได้ถามประเด็นการเปลี่ยนสูตรผลิตภัณฑ์ที่มีการใช้สารสกัดเป็นส่วนผสมฟังก์ชัน หากผลิตภัณฑ์ต้นแบบได้รับการพิสูจน์ความปลอดภัยและประสิทธิผลแล้ว จำเป็นต้องทำการวิจัยทางคลินิกเพื่อพิสูจน์ประสิทธิผลของผลิตภัณฑ์สูตรใหม่ที่ใช้ส่วนผสมฟังก์ชันชนิดเดียวกันอีกหรือไม่ หากโครงสร้างของสารสำคัญและ biological activity ไม่มีการเปลี่ยนแปลง ภญ.วิวรรณตอบว่า หากเปลี่ยนสูตรหรือรูปแบบผลิตภัณฑ์ แล้วพิสูจน์ได้ว่าไม่ทำให้การออกฤทธิ์ของสารเปลี่ยนไป และปริมาณสารสำคัญยังอยู่ในช่วงที่มีประสิทธิผล ก็ไม่ต้องทำการวิจัยทางคลินิกอีก ซึ่งเป็นคำตอบเดียวกันกับของ Dr. Koburi สำหรับประเด็นคำถามความแตกต่างระหว่างอาหารกับสมุนไพร ความแตกต่างระหว่างยาจากสมุนไพรและผลิตภัณฑ์จากสมุนไพร มีการอธิปรายกันอย่างกว้างขวาง ซึ่งหน่วยงานภาครัฐที่กำกับดูแลควรสร้างความเข้าใจให้ผู้ประกอบการและผู้บริโภคผ่านช่องทางต่างๆ